Dernek nasıl kurulur sorusuna geçmişte diğer makalelerimizle cevap vermiştik. Fakat 2026 yılına ait en güncel bilgilerle yeniden derlediğimiz bu makalemize mutlaka göz atmalısınız. Türkiye’de sivil toplum faaliyetleri, demokrasinin ve toplumsal dayanışmanın en önemli unsurlarından biridir. Ortak bir amacı gerçekleştirmek üzere bir araya gelen insanların oluşturduğu “dernek” tüzel kişiliği, anayasal bir hak olan örgütlenme özgürlüğünün en yaygın kullanım biçimidir.
Peki, bir fikir etrafında birleşen insanlar bu yapıyı yasal zemine nasıl oturtur? Dernek kurmak sanıldığı kadar zorlu bir bürokrasi gerektirmez; ancak sürecin sağlıklı ilerlemesi için mevzuata hakim olmak ve adımları doğru takip etmek şarttır. Bu makalede, dernek kuruluş sürecini hazırlık aşamasından ilk genel kurula kadar en ince detaylarıyla inceleyeceğiz.
DERNEK NASIL KURULUR SORUSUNA CEVAPLAR, ADIM ADIM ANLATIM
1. Temel Kavramlar ve Hukuki Zemin
Dernek nasıl kurulur sorusuna cevaben ilk adım. Öncelikle bilinmesi gereken en önemli husus, Türkiye’de dernek kurmanın “izne tabi olmadığı” gerçeğidir. Türk hukuk sisteminde “bildirim esası” geçerlidir. Yani, gerekli evrakları hazırlayıp ilgili makama teslim ettiğiniz ve alındı belgesini aldığınız an, derneğiniz resmen kurulmuş ve tüzel kişilik kazanmış olur. Devletin buradaki rolü izin vermek değil, sunulan belgelerin hukuka uygunluğunu denetlemektir.
Kimler Dernek Kurabilir? Fiil ehliyetine sahip olan gerçek veya tüzel kişiler dernek kurma hakkına sahiptir. Türkiye’de yerleşme hakkına sahip olan yabancı gerçek kişiler de dernek kurabilir veya kurulmuş derneklere üye olabilirler. Ancak, bazı özel kanunlarla dernek kurması yasaklanan kişiler (örneğin bazı kamu görevlileri için özel kısıtlamalar olabilir) bu hakkı kullanamazlar.
2. Hazırlık Aşaması: Kurucular ve Amaç
Dernek nasıl kurulur sorusunun cevabı; dernekleşme süreci resmi başvurudan önce stratejik bir planlama gerektirir.
- 7 Kişi Kuralı: Türk Medeni Kanunu’na göre, bir derneğin kurulabilmesi için en az 7 gerçek veya tüzel kişinin bir araya gelmesi gerekir. Bu kişiler “Kurucu Üye” sıfatını taşır. Bu sayı yasal alt sınırdır; daha fazla kişiyle de yola çıkılabilir ancak 7 kişinin altına düşüldüğünde dernek kendiliğinden sona ermiş sayılır.
- Kâr Amacı Gütmemek: Derneklerin en belirgin özelliği, kazanç paylaşma amacı dışında belirli ve ortak bir gayeyi gerçekleştirmek üzere kurulmalarıdır. Bu amaç; yardımlaşma, spor, kültür, sanat, mesleki dayanışma veya eğitim olabilir. Ancak ticari bir şirket gibi kârı üyelerine dağıtmak üzere bir yapı kurulamaz.
3. Derneğin Anayasası: Tüzük Hazırlığı
Kuruluş sürecinin en kritik ve en çok hata yapılan aşaması tüzük hazırlığıdır. Dernek tüzüğü, dernek nasıl kurulur denildiğinde, derneğin iç işleyişini, üyelerin haklarını ve yönetim şeklini belirleyen bağlayıcı metindir. Kanuna ve ahlaka aykırı olmamak şartıyla tüzük serbestçe düzenlenebilir ancak şu bilgilerin bulunması zorunludur:
- Derneğin adı ve merkezi.
- Derneğin amacı ve bu amacı gerçekleştirmek için sürdürülecek çalışma konuları.
- Derneğe üye olma ve üyelikten çıkma şartları.
- Genel kurulun toplanma şekli ve zamanı.
- Genel kurulun görevleri, yetkileri, oy kullanma ve karar alma usulleri.
- Yönetim ve denetim kurullarının görev ve yetkileri, ne şekilde seçilecekleri.
- Derneğin şubesinin bulunup bulunmayacağı.
- Üyelerin ödeyeceği giriş ve yıllık aidat miktarlarının belirlenme şekli.
- Derneğin borçlanma usulleri.
- Derneğin nasıl feshedileceği.
Tüzüğün her sayfası kurucu üyeler tarafından imzalanmalıdır. İnternet üzerinde bulunan hazır tüzük taslaklarını kullanırken, derneğinizin özel amaçlarına uygun maddeleri eklemeyi unutmamalısınız.
4. Resmi Başvuru Süreci
Tüzük hazırlandıktan ve kurucular belirlendikten sonra sıra bürokratik işlemlere gelir. Başvuru, dernek merkezinin bulunacağı yerin en büyük mülki idare amirliğine (İllerde Valilik İl Sivil Toplumla İlişkiler Müdürlüğü, ilçelerde Kaymakamlık) yapılır.
Gerekli Evraklar:
- Kuruluş Bildirimi: Kurucular tarafından imzalanmış standart form.
- Dernek Tüzüğü: Kurucuların tamamı tarafından imzalanmış 1 adet tüzük (Eskiden daha fazla istenirdi, ancak dijitalleşme ile sayı azaldı).
- Tebligat Yetkilisi: Yazışmaları almaya yetkili kişilerin iletişim bilgilerini içeren belge.
- Adres Beyanı: Dernek merkezinin tapu kütüğü veya kira kontratı gibi yerleşim yerini gösterir belge (Bazı durumlarda beyan yeterli olsa da kira kontratı istenir).
Günümüzde bu işlemler DERBİS (Dernekler Bilgi Sistemi) üzerinden elektronik ortamda da başlatılabilmekte ve takip edilebilmektedir, ancak fiziki evrak teslimi genellikle sürecin tamamlanması için gereklidir.
5. Kuruluş Sonrası İnceleme ve Kütük Kaydı
Evraklarınızı teslim ettiğiniz an, size bir “Alındı Belgesi” verilir. İşte bu belgeyi aldığınız dakika itibarıyla derneğiniz tüzel kişilik kazanmıştır. Artık dernek kaşesi bastırabilir, karar defteri onaylatabilir ve faaliyete başlayabilirsiniz.
Ancak süreç burada bitmez. Mülki idare amirliği, tüzüğünüzü ve belgelerinizi 60 gün içinde inceler.
- Eksiklik Varsa: Kanuna aykırılık veya eksiklik tespit edilirse, kuruculardan bunları gidermesi istenir. 30 gün içinde düzeltilmezse, derneğin feshi için dava açılabilir.
- Sorun Yoksa: Dernek, dernekler kütüğüne kaydedilir ve kuruluş süreci hukuken “tamamlanmış” olur.
6. İlk 6 Ayın Önemi: İlk Genel Kurul
Dernek kurulduktan sonra kurucular arasından belirlenen “Geçici Yönetim Kurulu” derneği idare eder. Ancak bu kurulun yetkisi sınırlıdır ve sürelidir. Kanuna göre, dernek kuruluş bildirimini izleyen ilk 6 ay içinde:
- İlk Genel Kurul toplantısını yapmak,
- Zorunlu organlarını (Asıl Yönetim Kurulu ve Denetim Kurulu) oluşturmak zorundadır.
Bu sürenin kaçırılması, derneğin kendiliğinden sona erme (infisah) sebeplerinden biridir ve mahkeme kararıyla derneğin fesline yol açabilir. Bu nedenle kuruluş heyecanından sonraki en önemli adım, üye kaydı yaparak ilk genel kurula gitmektir.
7. Tutulması Zorunlu Defterler ve Yükümlülükler
Derneklerin şeffaflık ilkesi gereği tutmak zorunda olduğu resmi defterler vardır. Bu defterlerin Dernekler Birimi’ne veya notere tasdik ettirilmesi zorunludur:
- Karar Defteri: Yönetim kurulu kararlarının yazıldığı defter.
- Üye Kayıt Defteri: Üyelerin kimlik bilgilerinin ve giriş tarihlerinin tutulduğu defter.
- Evrak Kayıt Defteri: Gelen ve giden evrakların işlendiği defter.
- İşletme Hesabı Defteri: Gelir ve giderlerin işlendiği defter (Belirli bir geliri aşan dernekler Bilanço usulüne geçer).
Ayrıca her yıl Nisan ayı sonuna kadar, bir önceki yılın faaliyetlerini ve mali durumunu içeren “Dernek Beyannamesi”nin DERBİS üzerinden verilmesi yasal bir zorunluluktur.
Sonuç
Dernek nasıl kurulur sorusuna adım adım verdiğimiz bu cevaplar sonucu dernek kurmak, toplumsal bir fayda yaratmak için atılan heyecan verici bir adımdır. Süreç teknik olarak karmaşık görünse de “bildirim esası” sayesinde aslında oldukça hızlıdır. Önemli olan, tüzüğü derneğin gelecekteki ihtiyaçlarını gözeterek hazırlamak ve kuruluş sonrası ilk 6 aydaki genel kurul zorunluluğunu ihmal etmemektir. Doğru bir başlangıç, derneğinizin uzun yıllar boyunca amacına hizmet etmesini sağlayacak en sağlam temeldir.
Kaynaklar ve İlgili Mevzuat
Bu makalede yer alan bilgiler, T.C. İçişleri Bakanlığı ve ilgili kanun maddeleri esas alınarak hazırlanmıştır. Detaylı bilgi, güncel mevzuat takibi ve dijital başvurular için aşağıdaki resmi kaynakları inceleyebilirsiniz:
1. İlgili Kanun ve Yönetmelikler (Mevzuat Bilgi Sistemi) Dernekler hukukunun temelini oluşturan kanun maddelerinin tam metinlerine Cumhurbaşkanlığı Mevzuat Bilgi Sistemi üzerinden ulaşabilirsiniz.
- 4721 Sayılı Türk Medeni Kanunu: Derneklerin tüzel kişilik kazanması ve genel hükümler. (mevzuat.gov.tr)
- 5253 Sayılı Dernekler Kanunu: Derneklerin kuruluşu, işleyişi ve denetimine dair özel hükümler. (mevzuat.gov.tr)
- Dernekler Yönetmeliği: Defter tutma esasları ve bürokratik detaylar. (mevzuat.gov.tr)
2. Yetkili Kurum ve Rehberler Kuruluş süreci, tüzük örnekleri ve sıkça sorulan sorular için en yetkili merci İçişleri Bakanlığı’na bağlı genel müdürlüktür.
- T.C. İçişleri Bakanlığı Sivil Toplumla İlişkiler Genel Müdürlüğü: Resmi web sitesinde “Mevzuat”, “İstatistikler” ve “Örnek Tüzükler” bölümleri bulunmaktadır. (siviltoplum.gov.tr)
3. Dijital Başvuru Kanalları Dernek kuruluş bildirimi ve DERBİS (Dernekler Bilgi Sistemi) işlemleri için:
- e-Devlet Kapısı: Dernek Kuruluş Bildirimi ve DERBİS girişi hizmetleri. (turkiye.gov.tr)
